شهرستان ورامین(سه شنبه 86 دی 4 ساعت 5:59 عصر )

شهرستان ورامین از شهرستان‌های استان تهران و در ?? کیلومتری جنوب شرقی تهران واقع شده‌است. مرکز این شهرستان، شهر ورامین است. شهرستان ورامین از شمال غربی و غرب به شهرستان ری و از جنوب به استان قم می‌پیوندد.

شهرستان ورامین شامل سه بخش و شش دهستان (بهنام سوخته جنوبی، بهنام پازوکی جنوبی، بهنام وسط شمالی، بهنام عرب جنوبی، بهنام وسط جنوبی و عسگریه) و چهار شهر (ورامین، قرچک، پیشوا و جوادیه) است.[1]

جمعیت این شهرستان در کل حدود ?????? هزار نفر برآورد می‌شود. شهرستان ورامین ???? کیلومتر مربع وسعت دارد و دارای ??? روستا و ? دهستان و ? شهر می باشد . پراکندگی جمعیت شهرستان به این صورت است که ?????? نفر شهرنشین و ?????? نفر روستانشین هستند.[2]

 جغرافیای ورامین

شهرستان ورامین در جلگه صاف حاصل خیز واقع شده و محدود است از جنوب به دریاچه نمک و از مغرب به حسن‌آباد قم و از شمال به دامنه‌های جنوبی کوه البرز و از مشرق به گرمسار (خوار سابق). حمد الله مستوفی قزوینی در کتاب نزهة القلوب درباره ورامین و مردم آن می‌نویسد: «ورامین در ما قبل دیهی بوده و اکنون قصبه شده و دارالملک آن تومان گشته طولش جزایر خالدات عزکه (?? درجه و ?? دقیقه) و عرض از خط استوانه... (?? درجه و ?? دقیقه) در آب و هوا خوشتر از ری است .و در محصول پنبه و غله و میوه‌ها مانند آن، اهل آنجا شیعه اثنی عشریند...) بافت قدیمی و کهن این شهر تا حد زیادی از بین رفته.

 آثار تاریخی

چشمه علی ری که در سال ???? میلادی مطابق ???? شمسی توسط دکتر اریک اسمیت صورت گرفت، هم اطلاعات بسیار مفیدی در اختیار محققین گذاشت و هم نشان داد که حفاری ده‌ها متر در شعیب بخشی از تپه «قیطریه» و با تپه جنوبی «حیذر» که عبارت بود، از اسکلت‌های یک پهلو و با پاهای جمع شده و ظرف سفالین خاکستری و سیاه توام با اسباب آرایشی زنانه، مثل سنجاق و سوزن و دستبند و زینت آلاتی چون گوشواره، گردنبند سنگی و سورمه‌دان و مقایسه سفال خاکستری آن با آثار مکشوفه از پیشوای ورامین و کهریزک ری و آثار به دست آمده از داخل قبور قدیمی‌ترین قرارگاه بشری که شناخته شده (یعنی سیلک کاشان) حاکی از آن است که سرزمین ورامین هزاران سال قبل بستر تمدن ارزشمند ما بوده‌است و مسیر فرهنگ و هنر اهالی شمیرانات و مردم ورامین که عضوی از پیکر ری به شمار می‌رفتند در یک خط بوده‌است. (سرزمین‌ها) کلاویخو سفیر دربار کاستین که از ایران دیدن کرده بود درباره شهر ورامین نوشته‌است: «ورامین شهر بزرگی است که قسمت اعظمش خالی از سکنه شده، این شهر بسیار پهناور است، برگرداگرد آن هیچ دیواری نیست. این شهر در محوطه‌ای واقع است، این مقر آن بزرگ تاتار یعنی داماد تیمور بود. (شهرهای ایران) در قرن‌های ? و ? هجری، ورامین آبادترین، دوران حیات خود را می‌گذرانده. علاوه بر آن تعدادی از روستاهای محل نگهداری اسب‌ها و مادیان‌های ایلچی شاه بود و کارکنان آن از وفاداران به خانواده سلطنت و شخص محمد علی شاه بودند.

 معرفی شهرستان

در غرب شهر ورامین و در خیابان شهدا، بقعه متبرکه کوکبالدین قرار دارد که ساختمان قدیمی این بقعه دارای کتیبه گچبری نفیسی بوده که کلمات «الدنیا والدین» و غیره بر روی آن حک شده بود و در سالهای گذشته تخریب و ساختمان جدیدی به روی این بقعه ساخته شده‌است. از نسبب و شجرهنامه صاحب بقعه اطلاع دقیقی در دست نیست ولی با توجه به سه سنگ قبری که در گذشته در داخل ساختمان بقعه موجود بوده و متعلق به دوره تسلط افاغنه بر ایران، زندیه و قاجاریه میباشد. دکتر علاءالدین در کتاب «جغرافیای تاریخی ورامین» آورده‌است: «سنگ قبرهایی که در این بقعه قرار دارد ? عدد است. قدیمیترین آن متعلق به دوره تسلط افاغنه بر ایران است. در این سنگ پس از ذکر اسامی چهارده معصوم از حاج محمد نصیرنامی از مردان سرشناس ورامین در سال ???? هـ..ق نام میبرد که به دست افاغنه به قتل رسیده. سنگ نبشته قبر دومی که تاریخ پنجم دیحجه سنه ???? هجری قمری یعنی دوره سلطنت کریمخان را نشان میدهد متعلق به آقامحمد ولد محمدباقر است. سنگ قبر سوم سنه ???? هـ . یعنی زمان سلطنت فتحعلی شاه قاجار را نشان میدهد. ضیعالدوله در کتاب مرأتالبلدان، ازمسجدی قدیمی با نام «مسجد شریف»در کنار این بقعه یاد کرده‌است که اکنون از آن اثری نیست و به جای آن در سال ???? شمسی دبیرستان دخترانه کوروش کبیر «فاطمه کنونی» ایجاد شده‌است. ضیعالدوله در توصیف این مسجد اینگونه نگاشته‌است که: «مسجد دیگری هست در ورامین خراب و کتیبهها به خط ثلث دارد که خوانده نمیشود و در یک قسمت از کتیبهها لفظ «المسجد الشریف» دیده میشود و در سمت دیگر سنه ??? پدیدار است. صحن مسجد را حالا قبرستان کردهاند. اهل بلد گویند اینجا مقبره کوکبالدین است.» دکتر امیرچی از دو درخت کهنسال توت در مقابل بقعه کوکبالدین یاد کرده‌است که اکنون هم یکی از آن دو وجود دارد.بنای فعلی و مقبره حرم این بقعه در هنگام بازسازی طوری ساخته شده‌است که شباهت بسیار به مسجد دارد و اکنون و در آن مراسم و مجالس وعظ و ذکر را برگزار میکنند.

 آثار تاریخی

• قلعه ایرج ، مسجد جامع ، میدان کهنه گل ، نازین قلعه ( که روزگاری ارگ بوده و در زمانی هم زندان ) ، قصر بهرام ، برج اعلاء الدوله و برخی امام زاده‌ها.

امامزاده جعفر، امامزاده علی ، امامزاده عبدالله ، امامزاده زید ابوالحسن ، امامزاده هادی ، امامزاده شصت ، امامزاده یحیی .

امامزاده زید ابوالحسن :

هنگامی که وارد این بنا شدیم با آرامگاهی روبرو گشتیم که واقع در حیاطی بزرگ بود که سنگ فرش شده بود .جنس این بنا از کاه گل بود در ابتدای ورود با دری روبرو شدیم که بارگاه اصلی با آن در حدود ? یا ? متر فاصله داشت آن گاه با پمودن ? پله کاه گلی وارد آرامگاه شدیم که مغبره بدون هیچ حفاظی و حصاری در وسط فضایی به اندازه? ?? متر و شاید بیشتر قرار داشت ، صاحب این امامزاده ( زید ابوالحسن ) از دانشمندان قرن هشتم است و نویسنده? کتاب « حسن الکبارفی معرفه ائمه الاطهار » که از این کتاب سه نسخه بیشتر در ایران وجود ندارد و مقدمه آن توسط استاد سعید وزیری نوشته شده‌است .

مسجد جامع ورامین : مسجد جامع ورامین از بناهای با شکوه دروه ایلخانان مغول است که بنا بر کتیبه‎های آن، بنای اولیه و اصلی آن در زمان حکومت سلطان محمد خدابنده آغاز شده و در زمان حکومت ابوسعید بهادرخان به پایان رسید. این مسجد در عهد شاهرخ تیموری بازسازی شده و برطبق کتیبه‎های موجود، تزئینات گچبری و نیز ساخت محراب، شبستان و رواقها در سالهای ???، ??? ه. انجام شه‌است. این مسجد از نمونه‎های کامل مساج چهار ایوانی است که نه تنها از لحاظ ساختمان عظیم و گنبد عالی اجری دارای مقام و منزلت مهمی است بلکه به واسطه داشتن تزئینات فراوان، کاشیکاری معرق و گچبری و کتیبه‎های تاریخی و انواع خطوط، جزو آثار مهم هنری ایران به مشار می‎رودو می‎شود گفت که از لحاظ تزئینات و اشکال هندسی و ریزه کاری و ظرافت نقش ، کم نظیر است.

 روستاهای ورامین

ایجدانک ، ایجدان ، خورین ، خیر آباد ،آبباریک ،کهنه گل سرگل ، فردیس ، فیلستان ، گل عباس ، جلیل آباد ده ماسین ، شیرین آباد و … .

خورین : از روستاهای آباد است که مردمش بیشتر کردبچه هستند و دارای اعتقادات ویژه‌ای هستند .

فردیس : واژه‌ای فارسی است به معنی باغ و بهشت که در قرآن به شکل فردوس آمده‌است .

فیلستان : واقع در ورامین و از املاک علی شاه ظل السلطان بود که پس از توقیف مظفر الدین شاه آن هنگام که به سلطنت رسید آن را به میرزا محمود خان حکیم الملک بخشید و پنبه? آن معروف است . مقبره یوسفرازی (یوسفرضا)

یوسف رازی از عرفای اواخر قرن ? و اوایل قرن ? هجری است. رازی از رفیقان ابوسعید فراز و مرید ذوالنون مصری بوده‌است. فوت او را در سالهای ??? یا ??? هجری دانستهاند عطار در تذکره الاولیاء از او یاد کرده و کراماتی را به او نسبت داده‌است. مقبرة یوسف رازی در شمال روستای قشلاق واقع است ظاهراً در کنار این بقعه قبلاً روستایی به نام حضارنیاز وجود داشته که امروز اثری از آن نیست. شکل مقبره هشت ضعلی است و به وسیله گنبدی هشت ترک دو پوسته مسقف گردیده‌است. ابعاد خارجی اضلاع آن ??/? متر و ابعاد داخلی ??/? متر میباشد. قطر داخلی بنا ??/? متر و ضخامت جرزها ??/? متر است. در قسمت شرقی بنا ایوانی در دورههای بعد به بنا الحاق شده‌است که ترکیب اصلی مقبره‌است.

وضع ورامین از حمله مغول با صفویه نمای خارجی بنا از آجر ساخته شده قسمت قفل و بند اضلاع هشتگانه دارای پشت بندهایی به عرض یک آجر به صورت مثلث میباشد. غیر از ضلع شرقی که ایوان ساخته شده؛ بقیة اضلاع دارای طاقنماهایی با قوس جناغی کمخیز میباشد. در چهار ضلع از مقبره به صورت قرینه چهار پنجره با نورگیر تعبیه شده‌است. گنبد به صورت مخروطی هشت ضلعی ساخته شده که در ضلع شرقی بوسیله پنجرهای دسترسی به فضای بین دو گنبد میسر میشود. نمای داخلی در اضلاع مختلف و گنبد دارای تزئینات گچبری میباشد. غیر از گچبریها بقیه قسمتهای داخلی با گچ پوشانده شده‌است و اخیراً به رنگ سبز رنگآمیزی شده‌است. سقف برای انتقال هشت ضلعی به دایرة گنبد به وسیله ?? طاقنمای زیبای گچبری شده انجام پذیرفته‌است در وسط بنا در زیر ضریحی چوبی سکوی مقبره قرار دارد که ??/? متر طول و ??/? متر عرض و یک متر ارتفاع دارد. سکوی مقبره نیز بوسیلة کاشیهای فیروزهای لاجوردی و سفید تزئین شده‌است. در مورد قدمت بنای این مقبره تاریخ دقیقی در دست نیست و احتمال میرود در قرن ? هجری ساخته شده باشد. از صحن ساختمان یوسفرضا برای دفن اموات روستای قشلاق یوسفرضا و چند روستای اطراف استفاده میشود. تاریخ سنگ بعضی از قبور به حدود ??? سال قبل میرسد. نگارنده که به اتفاق بعضی از دوستان چند بار از گورستان و امامزاده بازدید و زیارت کرده بر روی بعضی از سنگها آثار اشیایی همچون شانه و بعضی وسایل دیگر را که حک شده مشاهده کردیم. در این گورستان ساکنان روستاهای مختلف که معمولاً از طوایف گوناگون هستند هرکدام بخشی از گورستان را بطور جداگانه به اموات خود اختصاص دادهاند در هنگامی که مشغول جمعآوری این مجموعه بودم شنیدم که در محوطه این امامزاده به علت حفاری جهت تعمیرات و… به راهوری زیرزمینی برخوردند که از آجر ساخته و مسقف بوده و ارتفاع آن در حدی است که انسان میتواند در آن تردد نماید. در نزدیکی این امامزاده درخت کهنسالی بوده که اهالی اعتقاد داشتهاند اگر کودکانی که مبتلا به مرض سیاه سرفه و بعضی بیماریهای دیگر هستند در اطراف این درخت رفتوآمد کرده و نزدیک شوند سیاه سرفه آنها بهبهود مییابد در نتیجه کودکان مبتلا به سیاه سرفه را از نقاط نزدیک و نسبتاً دور در منطقه به این محل میآوردند.

«بقعه سید فتحاله»

این بقعه به نظر اهالی و مردم محل بر مزار سید فتحاله که در زمان خود کار ارشاد مردم را در منطقه به عهده داشته و اجداد او از مکه به ری و ورامین آمدهاند، قرار دارد، از اعقاب سید فتحاله بعضی به نیاک از روستاهای لاهیجان آمل رفته و در آنجا زندگی میکردهاند. ولی دقت در نص کتیبه حاکی از آن است که این بقعه متعلق به عطاالهالحسینی پدر سیدفتحاله‌است نه خود سیدفتحاله. همانطور که در جای دیگر هم گفته شد در گذشته در جوار بقعه سید فتحاله مسجدی قرار داشته که فعلاً اثری از آن نیست و بعداً مسجد خاتمالانبیاء را بر بروی آثار آن ساختهاند ولی صنیعالدوله در مرأتالبلدان (در زمان ناصرالدین شاه) به آن اشاره کرده و معمرین شهر نیز چنین ساختمانی را به یاد دارند و اظهار میکنند در محوطه اطراف سیدفتحاله قبرستان بزرگی وجود داشته‌است. از طرفی این بقعه در نزدیکی ناریین قلعه (ارگ قدیم شهر ورامین) قرار داشته‌است. طرح بقعه سیدفتحاله مربع است. در ورودی اصلی بنا در سمت جنوب قسمت داخلی بنا با گچ سفید شده و در چهار طرف خیز کند و عرقچین آن در بقعه قرار دارد و پنج دایره کوچک اشکال گل و بوته گچکاری شده که احتمال میرود متعلق به دوره قاجاریه باشد از آنجا که در اطراف این بقعه ساختمان جدیدی ساخته شده بنای اولیه بقعه محصور در بنای جدیدی است که از آن برای مراسم عزاداری سیدالشهداء استفاده میشود و در نتیجه بخش قدیمی بنا چندان قابل رویت نیست. تنها اثر تاریخی مستند در این بنا کتیبهای است به خط ثلث بسیار زیبا بر روی قطعه سنگی کرم رنگ که با رنگ اخرایی نوشته شده‌است. این کتیبه در حال حاضر درون قابی شیشهای در ضلع شمالی بر روی دیوار نصب شده‌است. مضمون کتیبه چنین است: «… (ناخوانا) هذا الروضه المبارکه الحصه السطان العارفین و الانبیاء المرسلین عمادالحق و شریعه و الطریقه و الحقیقه و والد شیخ فتحاله الحسینی قدس وجه… ساعته الفیر علی اله… العارف عطاء اله الحسینی فی شهر رجب تسعه و مأئه…» ترجمه: اینجا آرامگاه متبرک سلطان العارفین (مطیع) پیامبران، پایه شریعت، طریقت و حقیقت پدر شیخ فتح اله حسینی که صاحب سیرتی پاک… و فقیر پیشگاه خداوند… عارف عطاءاله حسینی ماه رجب سال ??? همانطور که قبلاً اشاره شد و از مضمون کتیبه استفاده میشود این بقعه متعلق به عطاءاله پدر سیدفتحاله‌است و شاید آرامگاه سیدفتح در جای دیگری باشد. بنای اصلی سیدفتحاله باید مربوط به اواخر قرن ? باشد. بر روی مقبره ضریح آهنی قرار دارد. در صحن سیدفتحاله از زمانهای قدیم برای دفن اموات استفاده میشده، تعدادی از شهدای انقلاب و جنگ در این مکان به خاک سپرده شدهاند